Trudne lata powojennego rolnictwa
Okres lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku nie był zbyt przyjazny dla polskiego rolnictwa. Po wojnie do władzy doszli komuniści, co spowodowało, iż polscy rolnicy zostali poddawani różnym rodzajom represji. Z jednej strony bardzo niekorzystna reforma rolna, a z drugiej zaangażowanie w walkę o odzyskanie niepodległego bytu państwa przez członkostwo w oddziałach partyzanckich powodowało, że na rolników nie patrzono zbyt przyjaźnie.
Reforma rolna i kolektywizacja
Reforma rolna zakładała kolektywizację polskiego rolnictwa. Na taki stan rzeczy nie godzili się nasi rodzimi rolnicy, którzy mieli zakorzenione wartości posiadania ziemi i gospodarzenia na własny rachunek. Podniesiony bunt wiązał się z negatywnymi konsekwencjami prawnymi w stosunku do rolników i powodował, że trafiali oni do więzień, mieli odbieraną ziemię lub byli poddawani innym formom nacisku.
Obowiązkowe kontyngenty
Należy dodać, iż obowiązkowe kontyngenty oraz ich ceny ustalało Państwo. Najczęściej poniżej kosztów produkcji. Wysokość dostaw upraw rolnych, mięsa, mleka, siana ustalano specjalnymi dekretami. Za niewywiązywanie się z tego obowiązku groziły grzywny, areszty, konfiskaty, a nawet kara więzienia. System ten wprowadzono po to, aby uregulować gospodarkę oraz pozyskać środki na rozwój przemysłu. Takie działania miały negatywny wpływ na rolnictwo tym bardziej, że były traktowane jako forma podatku w naturze. Ostatecznie obowiązek ten zniesiono w 1972 r.
Rola wsi i skutki represji
Wieś miała ważne zadanie do wykonania. Przede wszystkim miała żywić miasta, robotników oraz dostarczać produkty do rozwoju przemysłu. Bardzo ciężka sytuacja wielu mieszkańców wsi uzasadniała zwłokę lub wręcz brak dostaw swoich produktów rolnych, za co byli skutecznie karani.
Często spotykałem się z informacjami, że rolnicy uważali kontyngent z okresu okupacji za mniej obciążający niż obowiązkowe dostawy w latach pięćdziesiątych. Jako jeden z wielu przykładów ukazujących losy mieszkańców wsi w tym czasie był rolnik aresztowany na trzy miesiące, który z przyczyn niezależnych od niego nie dostarczył obowiązkowych dostaw. Został osadzony w obozie pracy i w efekcie skierowany do przymusowej pracy w kopalni.
Ustawa lutowa – szansa na odszkodowanie
Dlatego tak bardzo istotne jest, aby osoby, które zostały dotknięte podobnymi szykanami, mogły ubiegać się o stosowne odszkodowanie z tytułu doznanych krzywd (represji).
Taką możliwość daje tzw. "ustawa lutowa”. Dzięki niej wszystkim rolnikom i ich rodzinom należy się odszkodowanie za przeżyte represje w związku z niewywiązaniem się z obowiązkowych dostaw kontyngentów wobec państwa. Zgodnie z rozwiązaniami ustawy lutowej każdy rolnik, który odbył karę więzienia za powyżej wspomniany czyn, na chwilę obecną może ubiegać się o odszkodowanie wypłacane skarbu państwa. Jeżeli nie żyje to prawo do ubiegania się o stosowną rekompensatę ma rodzina represjonowanego (żona, dzieci, rodzice).
Dokumentacja i procedura
Aby skutecznie ubiegać się o wspomniane odszkodowanie należy udowodnić doznanie represji poprzez wykazanie na podstawie dokumentów (wyroku, wykazu z księgi więźniów lub innego dokumentu) faktu odbycia kary. Bardzo często takich dokumentów nie można odnaleźć w archiwach państwowych. Dlatego na potrzeby postępowania warto, by represjonowany lub jego rodzina była w posiadaniu „starych” archiwalnych dokumentów potwierdzających fakt represji.
Autor: Stanisław Sobaszek, Dyrektor Regionu, DM LEX sp. z o. o.